Tasarlayan Kadınlar | Jeanne Villepreux-Power
Jeanne Villepreux-Power, 1861, RMN Grand Palais (Musée d’Orsay)
Bu haftaki ilham perimiz, deniz biyoloğu Jeanne Villepreux-Power (1794-1871). Sudaki yaşama olan ilgisi nedeniyle kendi kendini eğiterek bu alanda ilerleyen ve hala kullandığımız akvaryumları tasarlayan bu kadının hayatına yakından bakalım.
1794 yılında Fransa’da doğan Jeanne, 18 yaşında terzi olmak amacıyla 400 kilometreden fazla yürüyerek Paris’e gider. 1816 yılında, Fransız Kralı XVIII. Louis’nin kuzeniyle evlenen Prenses Caroline’e diktiği gelinlik ile adından çokça söz ettirir ve bu gelinlik sayesinde varlıklı İngiliz tüccar James Power ile tanışır. 1818 yılında, hayatının 25 yılını geçireceği ve sudaki yaşamı gözlemleyeceği Sicilya’da evlenirler.
Sicilya’ya taşınmasıyla birlikte doğaya olan ilgisini keşfeder ve tabiat tarihini araştırmaya başlar. Sicilya’yı dolaşarak bitki ve hayvan çeşitliliğini incelemeye başlayan Jeanne, minerallerden fosillere, kelebeklerden deniz kabuklarına kadar her şeyi kaydedip toplamaya başlar; adanın ekosistemini bir katalog haline getirmeyi hedefler. Sayısız balık, nautilus (sedefli deniz helezonu), mürekkep balığı ve ahtapot inceleyen Jeanne, 1932 yılında gözlem ve deney amaçlı ilk akvaryumu icat eder. Canlıları gözlemlemesinin en etkili yönteminin kontrol edebildiği bir havuz olduğu fark eden Jeanne, 3 farklı akvaryum tasarlayarak, tekrara dayalı en doğru araştırma yöntemini bulmaya çalışır. Tasarladığı bu üç akvaryum malzemelerine, konumlarına ve de gözlemlenen canlının boyutlarına göre farklılık gösterirler. Modern cam akvaryumların anası olan tasarımını, iç mekanlarda yumuşakçaları gözlemlemek için tasarlar. Su altı için tasarladığı, bir kafesin içine yerleştirdiği, yine camdan oluşan bir başka tasarımı ile de daha küçük yumuşakçaları gözlemleyi hedefler. Daha büyük yumuşakçalar içinse, “güç kafesi” adını verdiği, dikdörtgen şeklindeki ahşap kafesleri, köşelerindeki 4 adet demir çapa ile Messina limanında belirli bir derinliğe sabitler. Gözlemlerini yürütebilmek için, suyun altındaki akvaryumları çıkarabilmek için özel mekanizmalar da tasarlar. Ayrıca, yan evinde bulunan başka bir akvaryum için de kauçuk pompalar ile suyun sirkülasyonunu sağlayan özel bir sistem kurarak, tuzlu suyu içeri ve dışarı vererek gerekli yenilenmeyi sağlar. Jeanne’ın akvaryum tasarımı deniz biolojisi alanında çığır açar. 1834 yılında, Profesör Carmelo Maravigna bir akademik yayında, Jeanne Villepreux-Power’ın akvaryumun mucidi olduğunu ve icadının O’nunla anılması gerektiğini yazar. Akvaryumdaki gözlemleri Jeanne’ın, Argonauta Argo isimli bir ahtapot türünün, başka canlıların kabuklarını kullanmayıp kendi kabuğunu yarattığını keşfeden ilk bilim insanı olmasını sağlar. Doğal kaynakları korumanın önemini çok önceden kavramış olan Jeanne, Sicilya’daki sürdürülebilir balık yetiştiriciliği ilkelerinin temellerini atar.
Jeanne Villepreux-Power'ın Arganautlar (bir çeşit ahtapot) için Güç Kafesi (akvaryum) tasarımı, RMN Muséum National d’Histoire Naturelle
1839 yılında ilk kitabı olan Observations et expériences physiques sur plusieurs animaux marins et terrestres (Denizde ve karada yaşayan hayvanlar üzerinde gözlemler ve fiziksel deneyler) isimli kitabını yayınlar. Bu çığır açan kitabında, sedefli deniz helezonunu matematiksel ve geometrik açıdan ele alır. 1842 yılında ikinci kitabını olan Guida per la Sicilia’yı (Sicilya Rehberi) yayınlar.
Nautilus (sedefli deniz helezonu) kabuğu
1843 yılında eşi ile birlikte, Sicilya’dan Londra ve Paris’te yaşamak üzere ayrılırlar. Yolculukları sırasında geçirdikleri gemi kazasında, şiirsel ironi olarak da adlandırabileceğimiz bir talihsizlikle, su yaşamına dair birçok çalışması ve koleksiyonu okyanusun dibini boylar. Kaza sonrasında her ne kadar yazmaya devam etse de bir daha hiç araştırma yapmaz. 1871 yılında Fransa’da hayata veda eden Jeanne, akvaryumlarının bir gün evlerimizin bir parçası olabileceğini acaba hiç düşünmüş müdür?
